2016 is het jaar van Jeroen Bosch. Mocht je dat ontgaan zijn. In zijn geboortestad Den Bosch was een ‘once in a lifetime’ tentoonstelling te zien in het Noordbrabants museum. Duizenden mensen dag in dag uit, rijen dik, verwonderden zich over het brein van de middeleeuwse schilder. Hoe kon hij zulke verontrustende fantasieën gehad hebben?
We keken met zijn allen naar de verbeelding van een inktzwart wereldbeeld. Al wat er in die tijd aanwezig was, heel wat dus, aan bekrompenheid, domheid en wreedheid, smeet hij op het doek. Vaak verpakt in Bijbelse verhalen hebben zijn personages griezelig menselijke uitdrukkingen. We zien woede, onverschilligheid of verbazing bij Christelijke taferelen waar zijn vakgenoten uitdrukkingsloos schilderden. Bij grote drieluiken als Tuin der Lusten (de hel ontbreekt maar er blijft genoeg ‘hel’ over op andere schilderijen) en de Hooiwagen, was het constant dringen geblazen. Iedereen gebiologeerd, gefascineerd.
Dat roept bij mij de vraag op: had iemand als Jeroen Bosch, die zo goed door de menselijke schijnheilige maskers heen kon kijken, kinderen?
Want, zoals ik al eerder op dit blog gemeld heb, zonder kinderen heb je meer tijd om na te denken. Daar wordt je misschien wijzer, maar niet optimistischer van.
Ik ben dan ook niet verbaasd dat Jeroen Bosch geen kinderen had. Opmerkelijk in die tijd! Getrouwd was hij wel. Voorzichtig zouden we kunnen concluderen dat dit een medische oorzaak moest hebben, maar misschien wílde hij in die wereld toen geen kinderen voortbrengen.
Voor mij was het argument ‘in deze wereld wil ik geen kinderen krijgen’, nooit zwaarwegend. Maar begrijpen doe ik het wel. 500 jaar na het overlijden van Bosch hebben we nog steeds te maken met schrijnende verschillen tussen de bezitters en de bezitslozen, oorlogen, terrorisme, en honger. Met daarbij gekomen milieuvervuiling, uitputting van de aarde en misbruik van dieren. Daarbij komen de voor- en de nadelen van de globalisering en het internet, dat genoeg duistere hoekjes biedt voor zaken die het daglicht niet verdragen maar wél veel mensen bereiken. Hoeveel is er nu daadwerkelijk veranderd sinds de tijd van Bosch?
Rest ons slechts ons te blijven spiegelen en verwonderen en hopelijk nog wat meer te leren van het kinderloze genie uit de 15e eeuw.
Hedendaagse interpretatie van de Tuin der Lusten door Studio Smack, te zien in Moti Breda.
Leven zonder kinderen 